Đàn ông, đàn bà và tình bạn

Không biết bao nhiêu lần tôi nghe cả hai phía than phiền là họ khó tìm bạn khác phái. Lúc nào họ cũng nói: “Tìm người tình dễ hơn tìm bạn.” Thường thường câu nói vang lên với một giọng buồn bã.

 

Nhà thơ Rainer Maria Rilke từng viết: “Có lẽ hai giới giống nhau nhiều hơn chúng ta tưởng… và đây là cuộc làm mới lại lớn nhất của thế giới chúng ta: đàn ông và đàn bà, giải phóng khỏi các ác cảm và tình cảm giả tạo để có thể xem nhau như bạn, như người láng giềng, còn hơn cả tình nhân – xem nhau như anh chị em.”

Một trong những thương tổn sâu đậm của xã hội tây phương là đàn ông, đàn bà khó xem nhau là bạn. Là người tình của nhau thì dễ, nhưng bạn thì khó.

Không biết bao nhiêu lần tôi nghe cả hai phía than phiền là họ khó tìm bạn khác phái. Lúc nào họ cũng nói: “Tìm người tình dễ hơn tìm bạn.” Thường thường câu nói vang lên với một giọng buồn bã.

Tình bằng hữu giữa hai người khác giới, lành mạnh, cởi mở, trong sáng, sâu đậm quả là hiếm hoi. Không phải chúng ta không muốn hay chúng ta không mến chuộng; đơn giản là khó tìm.

Tại sao?

Ở một mức độ nào đó, câu trả lời rất đơn giản. Vì căng thẳng tình dục làm rắc rối mọi chuyện. Ý thức hay vô thức, mọi tình bằng hữu sâu đậm giữa đàn ông đàn bà phần nào bị sự căng thẳng tình dục chi phối. Vô ích để biện hộ cho chuyện này.

Trong các tình bằng hữu giữa hai người khác giới, luôn luôn có căng thẳng, ngần ngại, vụng về, cấm kỵ và chủ tâm được che giấu. Bản năng giới tính quá mạnh để đàn ông đàn bà có thể dễ dàng thẳng thắn và trong suốt với nhau trong tình bạn.

Mọi chuyện đều quy về tình dục; một cử chỉ nhỏ cũng có thể hiểu khác đi và, đương nhiên là phải cẩn thận khi có quan hệ với người kia.

Sự thận trọng này thường có cơ sở. Đừng ngây thơ trước sức mạnh của dục tính. Trong dục tính có một năng động tự nhiên thúc đẩy con người truyền giống. Một cách tự nhiên, các tương giao sâu đậm giữa đàn ông đàn bà mời gọi chăn gối. Đó là bản năng sâu xa, được ghi trong bản chất mà Thiên Chúa trao ban cho chúng ta.

Kết quả: Rất khó tạo một quan hệ bằng hữu.

Ngoài ra còn có những lý do khác giải thích cho khó khăn này, ngoài sự căng thẳng tự nhiên, chẳng đặng đừng hướng về dục tính. Kèm theo cái vướng víu tự nhiên với dục tính, nền văn hoá chúng ta còn thêm vào loại dục tính không phân biệt giới tính và ám ảnh truyền giống. Ngày nay, trên thực tế mọi chuyện đều có tính cách dục tính, và làm tình chỉ là chuyện bình thường của việc kéo dài một cuộc hẹn.

Trong bối cảnh này, cách chúng ta nhìn tình yêu, dục tính, tình bằng hữu sẽ thu nhỏ lại. Người Hy lạp ngày xưa phân biệt sáu khía cạnh tình yêu: ái tình-éros, quyến rũ tình dục, sa vào lưới tình; trò chơi-ludus, trò chơi ái tình; tình bằng hữu-philia, quan tâm đến người khác; mê mẫn-mania, tình yêu chiếm đoạt, tình yêu điên khùng, đen tối; thực tiển-pragma, tình yêu có lý, cam kết; và tình yêu tha nhân-agapè, không vụ lợi.

Nền văn hóa của chúng ta có khuynh hướng định nghĩa tình yêu theo kiểu éros và mania. Yêu ai là chiếm giữ một cách lãng mạn, muốn làm tình với họ.

Và khi điều này là đúng thì tính dục biến nhanh chóng thành sinh dục. Nó không còn được xem như có chiều kích của việc nhận biết mình, khao khát của một tâm hồn hướng về chính trực, gia đình, cộng đoàn, sáng tạo, bằng hữu, tình cảm và cả vui chơi.

Theo quan điểm của nền văn hóa chúng ta, một quan điểm mà chúng ta thường thường cho là của mình, yêu là làm tình, là tình nhân. Tình bằng hữu giữa hai người khác giới, ái tình trong trắng bị xem là không trọn hảo, trống rỗng, không thực tế. Vì thế chẳng lạ gì khi chúng ta không tìm được tình bạn!

Nếu yêu ai có nghĩa là làm tình với người đó thì khó mà nghĩ rằng một tình bạn đơn sơ lại có thể sâu đậm như quan hệ tình dục.

Tôi thấy, trong nền văn hóa chúng ta, đa số từ bỏ lý tưởng của một tình bạn sâu đậm giữa đàn ông đàn bà. Nỗi thất vọng này không diễn tả ra bằng cách cưa gân máu hay uống thuốc quá liều, nhưng đúng hơn là như lời nói của chàng thanh niên nói với Cher trong phim Moonstruck: “Anh biết chuyện này hoàn toàn sai. Có lẽ chúng ta không yêu nhau, chúng ta không hợp nhau, chúng ta làm hỏng đời nhau, làm hỏng gia đình chúng ta, nhưn lên nhà anh ngay, ngay lập tức, mình làm tình với nhau!”

Ít có kinh nghiệm nào sâu đậm và phong phú như kinh nghiệm của một tình bằng hữu giữa đàn ông đàn bà, đàn bà đàn ông. Như Thiên Chúa đã nói “con người ở một mình thì không tốt!”

Như nhà thơ Rainer Maria Rilke, tôi nghĩ cuối cùng thì tình bạn tồn tại lâu hơn tình dục và tạo nên một tình mật thiết sâu rộng hơn, phong phú hơn.

Nhưng đúng là hiếm hoi. Tình bằng hữu giữa hai người khác giới, trong trắng, mật thiết, sâu đậm thì không phải là một khám phá nhỏ. Chúng ta đi tìm gương mẫu và chúng ta như những con chốt chơi trên sân chơi xa lạ.

Tình bạn giữa hai người khác giới đòi hỏi một sự quân bình tế nhị những thận trọng và liều lĩnh, giữa cấm kỵ và mong manh dám liều. Nhưng nó đáng giá để cố gắng và dám liều.

Hy vọng đến khi viết tiểu sử đời mình, chúng ta có thể viết như nữ văn sĩ Anne Dillard: “Tôi đã giao phó tâm hồn tôi cho những người kỳ cục, hết người này đến người khác… và như thế cũng rất nhiều năm, và tôi đã bỏ mọi chuyện khác trong cuộc đời, và vậy là, tôi bắt đầu học lại với họ tình mật thiết chưa được khai phá, đó chính là niềm vui lớn nhất của cuộc sống.” (Tuổi thơ của một người Mỹ – An Americain Chilhood) 

Ronald Rolheiser

Nguyễn Kim An dịch