Bài thánh ca Giáng sinh bất hủ

Bài Thánh ca Giáng sinh bất hủ đó là bài “Still Nacht! Heilige Nacht!” (*) của Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber (sinh ngày 25-11-1787, mất ngày 7-6-1863).

Linh mục trẻ Joseph Mohr, 25 tuổi, được bổ nhiệm làm phó xứ Thánh Nicôla ở Oberndorf bei Salzburg (Áo quốc).

Một ngày mùa Đông năm 1818, LM Mohr chuẩn bị cho đại lễ Giáng Sinh. Nhưng xui xẻo thay, chiếc phong cầm của nhà thờ bị hư! LM Mohr “đánh vật” hằng giờ với chiếc đàn, nhưng nó vẫn lặng câm giữa sự tĩnh lặng của một vùng quê xa xôi hẻo lánh.

Thấy không thể làm gì hơn được, vị linh mục dừng tay và cầu nguyện. Cha cầu xin có thể tìm ra một giải pháp nào đó để cho những có tiếng nhạc thánh thót của Đêm Cực Thánh ngân vang trong thánh đường, khơi động tâm hồn sốt mến nơi lòng giáo dân trong đêm trọng đại này.

Một tia sáng bừng lên. LM Mohr chợt nhớ tới bài thơ “Still Nacht! Heilige Nacht!” (nghĩa là “Đêm tĩnh lặng! Đêm thánh đức!”) đã được chính ngài sáng tác hai năm trước. Vội đi lục tìm lại và thấy bài thơ, LM Mohr bỏ vào túi áo và vui vẻ ra khỏi nhà, băng qua những nẻo đường đầy tuyết phủ và đến nhà anh Franz Xaver Gruber, một giáo viên trường làng, đồng thời là ca trưởng trong xứ đạo.

LM Mohr hối hả kéo anh giáo làng tới chiếc bàn nhỏ trong phòng. Với giọng khẩn khoản, LM Mohr đem bài thơ ra và hỏi ngay: “Này anh Franz Gruber! Anh xem có thể phổ nhạc bài thơ này để ca đoàn hát đêm nay được không?”. Đọc kỹ bài thơ, Gruber gật đầu. Tin tưởng vào sự quan phòng của Chúa, LM Mohr lại vội vã băng qua những nẻo đường ngập tuyết trở về nhà thờ.

Chàng Gruber lặng ngồi một mình với bao ý tưởng ngổn ngang, dòng thời gian vẫn tích tắc chảy đều như một lời cầu xin khơi nguồn cảm hứng…

Chiều tối ngày 24-12-1818, tại ngôi thánh đường vùng quê đó, Gruber đã đưa cho LM Mohr xem bản nhạc mình vừa hoàn thành. Không còn nhiều thời giờ tập hát, chỉ tập kịp cho ca đoàn hai phiên khúc.

Thế là bài Thánh ca “Still Nacht! Heilige Nacht!” lần đầu tiên được hát lên với tiếng đàn ghi-ta trong lễ nửa đêm Giáng sinh tại Nhà thờ Thánh Nicôla ở một làng quê nhỏ bé miền Oberndorf bei Salzburg. Đặc biệt hơn là khi hiệp lễ, chính LM Mohr và Franz Gruber đã hát những phiên khúc còn lại mà ca đoàn chưa kịp tập.

Bài Thánh ca Still Nacht, với lời thơ sâu lắng và nét nhạc du dương, đã được phổ biến nhanh chóng khắp thế giới. Cuối thế kỷ 19, bài Thánh ca này đã được dịch ra hơn 20 ngôn ngữ và là bản nhạc không thể thiếu trong các lễ hội Giáng sinh trên khắp thế giới.

Tại Việt Nam, cố Nhạc sư Hùng Lân đã viết lời Việt cho bài Thánh ca này với tựa đề là “Đêm Thánh Vô Cùng”, hầu như mùa Giáng sinh nào cũng được ngân vang: “Đêm thánh vô cùng, Giây phút tưng bừng, Đất với trời, Xe chữ đồng. Đêm nay Chúa Con thần thánh tôn thờ, Canh khuya giáng sinh trong chốn hang lừa, Ơn châu báu không bờ bến, Biết tìm kiếm của chi đền!”.

Năm 1905, bản Silent Night đã được ban nhạc Haydn Quartet thu âm lần đầu tiên. Từ năm 1960, bài Silent Night là bản nhạc được ghi âm nhiều nhất trong lịch sử âm nhạc. Không ít lần các cuộc chiến tranh đã được đình chiến trong dịp lễ Giáng sinh, các binh sĩ giữa hai chiến tuyến đối nghịch nhau cùng buông súng và cùng ca vang bài Silent Night.

Bài Thánh ca này có giai điệu giản dị với nhịp 3/4 như những bước chân di chuyển chậm, cả cách chuyển âm và hòa âm cũng rất đơn giản, nói chung không có gì cầu kỳ, nhưng mỗi khi được cất lên, nó vẫn luôn mượt mà như thảm lụa, khiến lòng người lắng dịu và cảm nhận sự bình an thực sự, y như lần đầu tiên được hát lên trong ngôi Thánh đường nhỏ bé nơi nước Áo xa xôi ngày xưa. Đó là bằng chứng hùng hồn về tính bất hủ của bài Thánh ca này.

Tháng 3-2011, bài Thánh ca bất hủ “Still Nacht! Heilige Nacht!” đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể.

TRẦM THIÊN THU

(*) Bản Anh ngữ là “Silent Night! Holy Night!”:

1. Silent night, holy night, All is calm, all is bright Round yon virgin mother and child. Holy infant so tender and mild, Sleep in heavenly peace. Sleep in heavenly peace.

2. Silent night, holy night, Shepherds quake at the sight, Glories stream from heaven afar, Heavely hosts sing alleluia; Christ the Saviour, is born! Christ the Saviour, is born!

3. Silent night, holy night, Son of God, love’s pure light, Radiant beams from thy holy face, With the dawn of redeeming grace, Jesus, Lord, at thy birth. Jesus, Lord, at thy birth.